Czym są autorskie prawa osobiste?

Utwory w pewnym stopniu są „dziećmi” swojego twórcy. Każdy kto wykonuje pracę kreatywną niewątpliwie zgodzi się z takim stwierdzeniem. Stworzenie utworu każdego rodzaju tworzy pewną unikalną i nierozerwalną więź. Ten specyficzny stosunek do swoich utworów mamy niezależnie od tego czy są naszym głównym źródłem utrzymania, czy też publikujemy je hobbistycznie w internecie. Dostrzegł to również ustawodawca wyróżniając autorskie prawa osobiste. O pojęciu autorskich praw majątkowych pisaliśmy we wcześniejszym wpisie. 

Idea autorskich praw osobistych

Prawo autorskie pojmowane jest w polskim systemie dualistycznie. Dzieli się na prawa majątkowe, dotyczące sfery ekonomicznej, oraz prawa osobiste odnoszące się do więzi łączącej twórcę i utwór który stworzył. O tych pierwszych pisaliśmy w poprzednim wpisie. Przypomnijmy więc tylko, że z twórcą łączy je jedynie wpływ jaki niosą dla jego sytuacji finansowej.

Zupełną ich przeciwnością są autorskie prawa osobiste, które pomijają aspekt ekonomiczny. Zalicza się do nich przede wszystkim:
1. Prawo do autorstwa utworu.
2. Prawo do oznaczenia utworu swoim imieniem, nazwiskiem, pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo.
3. Prawo do nienaruszalności treści i formy utwory oraz jego rzetelnego wykorzystania.
4. Prawo do decydowania o pierwszym udostepnieniu utworu.
5. Prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Co ciekawe, jeżeli utworem jest program komputerowy, to zakres ochrony jest nieco węższy, gdyż ze względu na jego specyfikę nie przysługują w stosunku do niego uprawnienia z punktów 3, 4 i 5.

Ogólne cechy autorskich praw osobistych

Autorskie prawa osobiste, w przeciwieństwie do praw majątkowych, są całkowicie nieograniczone w czasie i niezbywalne. Ponadto, nie podlegają dziedziczeniu. Prowadzi to do wniosku, że są trwale związane z twórcą. Niezależnie od tego czy wciąż on żyje, oraz czy rozporządził w jakikolwiek sposób prawami majątkowymi do danego utworu.
Autorskich praw osobistych nie można się też zrzec. Nawet jeżeli stosunek twórcy do jego dzieła nie jest pozytywny, i nie chce on być z nim kojarzony. Co ciekawe, w praktyce wykształciła się praktyka do zobowiązywania się twórców do niewykonywania praw osobistych. Temat ten poruszymy w jednym z kolejnych wpisów.

Autorskie prawo osobiste do autorstwa utworu

Uprawnienie to sprowadza się do poszanowania i ochrony więzi psychicznej i duchowej, jaka zachodzi pomiędzy twórcą i utworem. Także w kontekście zachowania tożsamości z innymi utworami stworzonymi przez autora i należącymi do jego dorobku. Autor ma prawo do tego, aby jego imię, nazwisko były łączone ze stworzonym przez niego utworem, jego treścią, formą i tytułem. Może więc żądać sprostowania, jeżeli przy rozpowszechnianiu utworu jego nazwisko zostało przeinaczone lub pominięte.

Prawo do oznaczenia utworu

W pewnym stopniu pochodne jest prawo do oznaczenia utworu imieniem, nazwiskiem, pseudonimem jak i opublikowania go anonimowo. Wyłącznie twórca decyduje o tym w jaki sposób określi siebie przy publikacji utworu, czy też może udostępni go anonimowo. Co istotne, także ta ostatnia decyzja sprawia, że utwór podlega wszystkim regułom ochronnym.

Prawo do integralności utworu

Twórca jest jedynym podmiotem, który ma prawo do kształtowania treści i formy utworu. Ingerencja w to prawo dopuszczalna jest tylko jeżeli zmiany są spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie ma słusznej podstawy do sprzeciwienia się. Wyjątek ten dotyczy głównie niezamierzonych przez autora błędów o charakterze technicznym czy też formalnym. Autor ma więc prawo do podniesienia sprzeciwu przeciwko prawie każdej zmianie, jaka mogłaby zajść w utworze przy jego wykorzystaniu lub rozpowszechnianiu.

Pozostałe autorskie prawa osobiste

Prawo autorskie zabrania innym osobom, poza twórcą, pierwszego udostepnienia utworu. Autor jest siłą kreatywną stojąca za swoim dziełem i to on wie czy spełnia ono jego oczekiwania i wizję, oraz czy chce udostępnić je innym osobom.
Utwór powinien być wykorzystywany zgodnie z jego charakterem, przeznaczeniem i przyjętymi zwyczajami. Choć są to określenia bardzo szeroko pojęte, to uprawnienie twórcy sprowadza się do zainteresowania tym, w jaki sposób utwór jest wykorzystywany. Autor zachowuje również prawo do tzw. nadzoru autorskiego, który przeprowadzić może przed szerokim rozpowszechnieniem utworu, w okresie od udostępnienia go wydawcy lub producentowi.

Podsumowanie

Autorskie prawa osobiste niejednokrotnie są ważniejsze od praw majątkowych. Pomagają budować renomę i wizerunek autora oraz utrwalić jego osobę w świadomości odbiorców. To z kolei może mieć bardzo doniosłe skutki, także ekonomiczne, przy publikacji kolejnych utworów. Warto więc wiedzieć, że nawet po rozporządzeniu prawami majątkowymi, zachowujesz szereg niezbywalnych praw osobistych.

Edyta Duchnowska

Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.