Jeżeli utwór przypadł do gustu szerokiemu gronu odbiorców, albo pochodzi od renomowanego twórcy, to z pewnością ma on potencjał dalszej eksploatacji. Szczególnie popularne utwory zawierają w sobie możliwości budowy całego szeregu dodatkowych dzieł wokoło nich. Bardzo często to nie autor, a inne osoby lub podmioty zewnętrzne są zainteresowane tworzeniem nowych utworów. Umowy zawierane przez twórców zazwyczaj regulują prawa zależne dość dokładnie. W tym kontekście bardzo ważna jest wiedza twórców na temat autorskich praw do utworów zależnych, sposobu ich przenoszenia oraz odróżniania utworów zależnych od inspirowanych.
Prawa zależne
Polskie prawo nie zawiera bezpośredniej definicji utworu zależnego. Zamiast tego wskazuje, że opracowanie, którym są między innymi tłumaczenie, przeróbka i adaptacja, nie mogą być przedmiotem rozporządzenia i korzystania bez zgody twórcy utworu pierwotnego, chyba, że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Utworem zależnym jest w tym rozumieniu opracowanie cudzego utworu.
Utwór zależny jest więc samodzielnym i nowym przedmiotem prawa. Nie możemy więc pojmować go jako części utworu pierwotnego. Nazywamy go natomiast „zależnym” gdyż jego powstanie nieodłącznie wynika z twórczej ingerencji w utwór pierwotny.
Utwór zależny oznaczamy dodatkowo imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem twórcy pierwotnego. Wymóg ten jest niezależny od upływu czasu, a sama informacja powinna zostać umieszczona w miejscu przyjętym zwyczajami i warunkami technicznymi związanymi z charakterem utworu – np. pod tytułem książki, czy na plakacie sztuki teatralnej.
Zgoda autora pierwotnego
Rozporządzenie i wykorzystywanie utworu zależnego wymaga zgody wyrażonej przez twórcę utworu pierwotnego – a więc utworu z którego inkorporowano elementy twórcze. Zgody należy udzielić w formie pisemnej. W innym wypadku będzie nieważna. Oczywiście najczęściej twórca utworu pierwotnego otrzymuje za to wynagrodzenie a sama zgoda przybiera formę umowy licencyjnej. Umowa ta powinna być możliwie jak najbardziej precyzyjna i określać dokładnie zakres zgody. Jeżeli umowa nie zawiera wyraźnego postanowienia o przeniesieniu praw, uważa się, że twórca udzielił licencji.
Co ciekawe, sam akt stworzenia utworu zależnego nie wymaga żadnej zgody ani nawet wiedzy autora utworu pierwotnego. Zabronione jest jedynie wykorzystywanie i rozporządzanie tym utworem. Zdarza się więc, że autorzy utworów zależnych przychodzą do twórcy pierwotnego już z gotowym opracowaniem w nadziei uzyskania zgody.
Twórca utworu pierwotnego ma prawo cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu 5 lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Zachowuje przy tym wynagrodzenie, które otrzymał w zamian za udzielenie zgody.
Utwór inspirowany a prawa zależne
Warto wiedzieć, że nie każde wykorzystanie elementów innych utworów automatycznie powoduje, że nasz utwór zyskuje charakter zależny. W szczególności należy zwrócić uwagę na utwory inspirowane.
Utwór inspirowany to utwór, który powstał w związku z tym, że jego autor pozostawał pod wpływem odbioru innego utworu. W języku potocznym możemy mówić o „natchnieniu”. Istotne jest więc tworzenie utworu inspirowanego przez autora, który pozostaje pod psychologicznym i emocjonalnym wpływem odbioru innych utworów i ten wpływ w pewien sposób manifestuje w swoim dziele. Inspiracja może przejawiać się na wiele sposobów. Może być to np. miejsce akcji powieści, imię bohatera, styl malowania itd.
Utwór inspirowany uznamy za całkowicie niezależny. Jego autor może więc cieszyć sie pełnią praw autorskich. Oczywiście w praktyce w niektórych przypadkach bardzo trudne jest jednoznaczne określenie czy dany utwór jest zależny czy też jedynie inspirowany. Utworem inspirowanym jest w szczególności parodia, pastisz, karykatura czy wariacja.
Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądów najistotniejsze jest to, czy nowy utwór posiada własne, indywidualne i twórcze elementy, czy też jedynie autor włączył do niego te pierwiastki twórcze, które posiadał utwór pierwotny.
Czas trwania praw autorskich do utworu zależnego
Czas trwania ochrony praw autorskich do utworu zależnego jest taki sam, jak dla wszystkich innych utworów. Nie ma przy tym znaczenia status utworu pierwotnego. Bez znaczenia czy utwór pierwotny należy już do tzw. domeny publicznej, czy też opublikowano go tydzień wcześniej. Utworowi zależnemu przysługuje okres ochrony przez cały okres życia jego autora, oraz 70 lat od jego śmierci.
Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.
Brak komentarzy