Przygotowanie dużego projektu w branży kreatywnej wymaga często zaangażowania wielu osób. Zatrudnieni w przedsiębiorstwie pracownicy czują się natomiast związani ze stworzonymi przez siebie utworami. Jest to oczywiście podejście naturalne, które rozumie każdy twórca i autor. Stoi to jednak w pewnej sprzeczności z interesem pracodawcy, który chce dysponować twórczością pracowników w ramach swojej działalności gospodarczej. Utwór pracowniczy mógłby być więc źródłem konfliktu, jednak prawo autorskie przewiduje rozwiązanie tej sytuacji.
Utwór
Aby rozważać zastosowanie regulacji dotyczącej utworów pracowniczych oczywiście w pierwszej kolejności niezbędne jest zakwalifikowanie efektów działania pracownika do grona utworów. Musi być to więc przejaw działalności o indywidualnym, oryginalnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Szerzej definicję utworu omawialiśmy we wpisie Utwór – pojęcie prawa autorskiego. W przypadku, gdy działalności pracownika nie będzie można przypisać cech utworu nie można również mówić o jakimkolwiek przenoszeniu praw autorskim, a wobec tego regulacja dotycząca utworów pracowniczych nie będzie w ogóle mieć zastosowania
Utwór pracowniczy
Utwór pracowniczy, jak wskazuje sama nazwa, musi być stworzony przez pracownika. Pracownikiem jest natomiast osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, powołania, mianowania lub wyboru. Regulacja nie obejmuje więc osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych – w tym zleceniobiorców czy też wykonawców umów o dzieło.
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych jeśli umowa o pracę lub ustawa nie stanowią inaczej, to pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe do tego utworu.
Czy każdy utwór pracownika to utwór pracowniczy?
Pierwszym warunkiem nabycia praw jest stworzenie utworu przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Oznacza to, że jeśli utwór nie został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, to pracodawca nie nabędzie do niego praw. Jako przykład można przywołać rysownika, który w pracy w wolnych chwilach pisze blog internetowy poświęcony swojemu hobby. Jego pracodawca nabędzie wyłącznie prawa do rysunków, natomiast nie uzyska praw do tekstów publikowanych na blogu pracownika. Nie ma przy tym znaczenia, że teksty powstały w czasie pracy i na komputerze służbowym, a więc z wykorzystaniem narzędzi udostępnionych przez pracodawcę. Analizując czy doszło więc do przejścia praw autorskich na pracodawcę należy zacząć od zakresu obowiązków pracownika i ich związku ze stworzonym utworem.
Utwór pracowniczy – przyjęcie utworu
Pracodawca nabywa prawa do utworu pracowniczego z momentem jego przyjęcia od pracownika. W konsekwencji, samo stworzenie utworu przez pracownika nie wystarczy do tego aby pracodawca nabył prawa autorskie. Przyjęcie oznacza akceptację utworu, po jego przekazaniu przez pracownika. Nie ma przy tym żadnych reguł co do tego jaka powinna być forma akceptacji i dostarczenia utworu. Należy więc uznać, że dopuszczalna będzie w zasadzie każda forma, która oczywiście w dużej mierze zależy od rodzaju i cech utworu. Niemal wszystkie utwory mogą być przekazane na fizycznym nośniku albo udostępniona za pośrednictwem Internetu.
Utwór pracowniczy – zakres nabycia praw i wynagrodzenie
Pracodawca nabywa prawa do utworu pracownika wyłącznie w zakresie wynikającym z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Pod uwagę należy wziąć m.in. statutowy zakres działalności pracodawcy, przeznaczenie utworu oraz możliwe sposoby jego wykorzystania w ramach tej działalności. W pozostałej części prawa te pozostają przy pracowniku. Co istotne, pracodawca w okresie 2 lat od przyjęcia utworu musi przystąpić do jego rozpowszechniania. W innym wypadku pracownik może wyznaczyć mu termin na takie rozpowszechnienie. Jeśli ono nie nastąpi, prawa autorskie „wracają” do pracownika.
Oczywiście podkreślić należy, że przeniesienie praw w żadnej mierze nie dotyczy autorskich praw osobistych. Są one niezbywalne i już na zawsze przysługiwać będą pracownikowi jako twórcy.
Należy również podkreślić, że pracownikowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w związku z przejściem praw autorskich na pracodawcę. Dokonuje się to w ramach wynagrodzenia ustalonego w umowie o pracę.
Regulacja ustawowa a modyfikacje umowne
Utwór pracowniczy nie został uregulowany w sposób idealny i uniwersalny. W związku z tym pomiędzy pracownikiem i pracodawcą może dojść do sporu. Spór może dotyczyć np. tego, czy utwór miał związek z obowiązkami pracownika. Dodatkowo ustawa nie uwzględnia automatyzmu nabycia praw autorskich do utworów zleceniobiorcy. Najbezpieczniejszym dla pracodawcy rozwiązaniem jest więc uregulowanie kwestii dotyczących praw autorskich w sposób jaki mu odpowiada w treści umowy. Możliwe jest w zasadzie ustalenie całkowicie odrębnych zasad przenoszenia praw autorskich. Należy jednak zaznaczyć, że są to kwestie skomplikowane i konieczna może być pomoc profesjonalisty, np. wyspecjalizowanego radcy prawnego.
Utwór pracowniczy powstaje w wyniku wykonywania przez pracowników obowiązków ze stosunku pracy. Pracodawca nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Regulacja ustawowa może być modyfikowana umownie.
Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.
Brak komentarzy