Prawo autorskie nierozerwalnie związane jest ze sztuką i kulturą. Niewątpliwie te dziedziny życia w znacznej mierze opierają się na dialogu i wzajemnych odniesieniach co byłoby niemożliwe bez przytaczania ich fragmentów. Także polemika czy opiniowanie i recenzowanie utworów byłoby niezwykle utrudnione. Z tego względu prawo autorskie przewiduje prawo cytatu, które stanowi rozwiązanie tego problemu.
Czym jest prawo cytatu?
Zasadą prawa autorskiego jest, że aby skorzystać z cudzego utworu lub jego części należy nabyć prawa autorskie na stosownym polu eksploatacji, albo też uzyskać licencję, a więc zgodę autora. Jednocześnie dopuszczone zostały możliwości dozwolonego użytku utworów chronionych prawem autorskim. Jednym z nich jest prawo cytatu. Polega on na tym, że we własnym utworze, który stanowi samoistną całość, można przytaczać urywki innych rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości. Takie działanie dozwolone jest to jednak tylko znajduje uzasadnienie w postaci wyjaśnienia, polemiki, analizy krytycznej lub naukowej lub prawami gatunku twórczości. Cytowaniu może podlegać utwór dowolnego rodzaju – o charakterze graficznym, tekstowym, audiowizualnym i innym. Co więcej, utwór w ramach którego zamieszczono cytat nie musi być utworem tego samego rodzaju. Należy podkreślić, że prawo cytatu jest możliwe do wykonywania w utworze z którego będziemy czerpać komercyjne korzyści a jednocześnie twórcy utworu cytowanego nie należy się wynagrodzenie.
Jak obszerny może być cytat?
W ramach prawa cytatu można przytaczać „urywki” innych utworów lub „drobne” utwory w całości. Ustawodawca nie definiuje tych pojęć, wobec tego nie można jednoznacznie ich zdefiniować. Trzeba jednak brać pod uwagę, że utwór w ramach którego dokonujemy cytatu musi być samoistny. Utwory przytaczane nie mogą więc dominować oryginalnej treści i muszą być dla niej pewnym punktem odniesienia. Nowy utwór nie może być więc pretekstem do przytoczenia cudzych utworów.
Prawo cytatu i jego cele
Przytoczenie cudzego utworu musi być uzasadnione konkretnym celem. Podstawowym może być wyjaśnienie – może chodzić tu o dokonywanie wyjaśnienia przytaczanego utworu jak i zupełnie innych kwestii, np. przytoczenie fragmentu książki w celu wyjaśnienia techniki literackiej. Podobnym celem jest nauczanie, w ramach którego cytat ma służyć wartościom czysto edukacyjnym. Analiza krytyczna polega natomiast na odnoszeniu się do cudzego utworu najczęściej w ramach wyrażania własnej opinii, oceny lub recenzji tego utworu. Ostatni dopuszczalny cel to prawa gatunku twórczości utworu, co oznacza sytuacje, w której przytoczenie innego utworu jest niezbędne ze względu na charakter utworu w ramach którego dokonujemy cytatu – doskonałym przykładem jest tu karykatura czy parodia.
Prawo cytatu i oznaczenie cytowanego utworu
Prawo autorskie przewiduje, że cytatu dokonać możemy pod warunkiem oznaczenia utworu cytowanego. Konieczne jest podanie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Oczywiście tylko gdy jest to w ogóle możliwe. Ważne jest także poszanowanie dla cytowanego utworu i niedokonywaniem w nim żadnych modyfikacji.
Prawo cytatu a użytek niedozwolony
Istnieje bardzo cienka, niewidoczna i niedookreślona prawnie granica po przekroczeniu której przytaczanie cudzego utworu przestaje być korzystaniem z prawa cytatu. Wtedy możemy zostać oskarżeni o naruszenie cudzych praw autorskich a nawet o plagiat. Wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Roszczenie autora utworu cytowanego może obejmować żądanie zaniechania naruszeń i usunięcia ich skutków, publikację ogłoszenia w prasie, wydanie uzyskanych korzyści czy naprawienie szkody poprzez zapłatę. Więcej informacji na ten temat zawarliśmy we wpisie Ochrona autorskich praw majątkowych.
Przy wykonywaniu prawa cytatu warto więc ograniczyć się wyłącznie do niezbędnego minimum i każdorazowo zbadać, czy nasz utwór spełnia określone przesłanki pozwalające na przytaczanie cudzych dzieł. Warto przy tym skonsultować się z prawnikiem, gdyż do właściwej oceny wymagana jest wiedza i znajomość orzecznictwa sądowego.
Prawo cytatu pozwala na przytaczanie małych fragmentów cudzych utworów lub drobnych utworów w całości we własnym samoistnym utworze, o ile jest to uzasadnione ściśle określonymi powodami. Z prawa cytatu należy korzystać oszczędnie i wyłącznie w zakresie niezbędnym, gdyż przypadku jego nadużycia można narazić się na zarzut naruszenia praw autorskich.
Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.
Brak komentarzy