Niemal każdy człowiek dąży do pozostawienia po sobie jak największego śladu dla potomnych. Może być to na przykład majątek, czy też szczególne osiągnięcia, z których będą mogli korzystać. Naturalnym jest, że chcemy nie tylko odcisnąć piętno na rzeczywistości i historii, ale również pozostawić coś swoim bliskim. Oczywiście nie zawsze musi to służyć im to w celach majątkowych. Wartością samą w sobie jest wizerunek zmarłego. Szczególnie, jeśli za życia dokonał on znaczących rzeczy.
Wizerunek
Pojęcie wizerunku nie zostało dokładnie zdefiniowane w naszym systemie prawnym. Należy jednak uznać, że prawo do wizerunku przysługuje wyłącznie osobom fizycznym. W kontekście prawa autorskiego jest to odwzorowanie podobizny człowieka. Technika takiego odwzorowania pozostaje dowolna – może być to między innymi film, zdjęcie, rysunek i każdy inny środek przekazywania obrazu. Jest to więc zakres pojęciowy nieco inny niż powszechne rozumienie słowa „wizerunek”. Nie obejmuje bowiem imienia, nazwiska czy pseudonimu, które stanowią dobra osobiste.
Wykorzystanie wizerunku wymaga zgody osoby, która została przedstawiona. Szerzej ten temat omawialiśmy we wpisie: „Zgoda na wykorzystanie wizerunku”.
Należy natomiast podkreślić, że fakt utrwalenia wizerunku w ramach utworu nie oznacza, że osoba posiadająca prawa do wizerunku staje się jednocześnie właścicielem praw do utworu.
Jednocześnie trzeba pamiętać o wyjątkach od zasady wymogu zgody. Jednym z nich jest brak wymogu zgody na wykorzystanie wizerunku osoby, która otrzymała wynagrodzenie za pozowanie. Nie wymaga się również zgody na wykorzystanie wizerunku osoby powszechnie znanej utrwalonego w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznej. Dodatkowo prawo nie przewiduje obowiązku zgody na rozpowszechnianie wizerunku osoby, która stanowi małą część całości lub element tła.
Wizerunek zmarłego – komu przysługują prawa?
Co jednak w przypadku, gdy osoba, której wizerunek odwzorowano zmarła? Przede wszystkim nie oznacza to, że prawo do wizerunku tej osoby stało się powszechne i każdy może z niego korzystać.
Co do zasady prawo do ochrony wizerunku zmarłego przechodzi na jego żonę lub męża. Jeżeli jednak zmarły nie miał małżonka, lub też zmarł on lub przed śmiercią orzeczono rozwód, prawo do rozporządzania wizerunkiem zmarłego uzyskują jego zstępni (a więc dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), ewentualnie rodzeństwo lub zstępni rodzeństwa. Dotyczy to również udzielania podmiotom trzecim zgód na rozpowszechnianie i wykorzystanie z wizerunku, w tym do celów komercyjnych. Ta ochrona trwa do upływu 20 lat od śmierci osoby.
Ochrona wizerunku a dobra osobiste żyjących
Wizerunek stanowi również dobro osobiste, którego ochrona może być dochodzona w oparciu o przepisy ogólne kodeksu cywilnego. Co jednak istotne, dobra osobiste przysługują wyłącznie osobom żywym. Nie ma więc możliwości wytoczenia powództwa o naruszenie dóbr osobistych osoby zmarłej, nawet gdy robi to osoba posiadająca prawo do rozporządzania tym wizerunkiem na zasadach ustawy o prawie autorskim.
Nie oznacza to jednak, że wykluczono jakiekolwiek roszczenia związane ze zmarłym i dobrami osobistymi. Do katalogu dóbr osobistych należy bowiem prawo do kultu zmarłego i do poszanowania jego pamięci. Przysługuje ono osobom najbliższym zmarłego. Istnieją spory co do tego kto może zaliczać się do tego katalogu, jednak można wskazać, że będzie to bliska rodzina oraz osoby, z którymi zmarły utrzymywał bliskie relacje (np. partner życiowy niebędący małżonkiem). Decydujące znaczenie ma tu stopień zażyłości pomiędzy zmarłym oraz osobą, która domaga się ochrony.
Wizerunek zmarłego a treść umowy
Konsekwencją takiego uregulowania kwestii związanych z ochroną w zakresie wizerunku zmarłego oraz dóbr osobistych związanych z jego kultem jest konieczność odpowiedniego sformułowania umów, które tego dotyczą. Przede wszystkim, należy uzyskać zgodę na wykorzystanie wizerunku zmarłego i dokładnie określić jej zakres. Dodatkowo istotne jest wprowadzenie odpowiednich oświadczeń udzielającego zgodę – w tym oświadczenia o tym, że rozpowszechnianie wizerunku na zasadach umowy nie narusza jego dóbr osobistych.
Wizerunek zmarłego przez 20 lat po jego śmierci może być wykorzystywany przez jego żyjącego małżonka albo wstępnych lub zstępnych, albo też za ich zgodą przez podmioty trzecie. Bezprawne wykorzystanie wizerunku zmarłego może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych uprawnionych żyjących – tj. dobra polegającego na poszanowaniu pamięci zmarłego i jego kulcie.
Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.
Brak komentarzy