Podstawą prawa autorskiego i zagadnieniem zupełnie fundamentalnym dla każdego twórcy powinno być pojęcie utworu. Kojarzysz je zapewne z dziełem literackim czy muzycznym. Większość osób przypisze też do niego film czy spektakl teatralny. Próba zdefiniowania go w inny sposób niż poprzez wymienienie kilku przykładów może jednak budzić trudności. Utwór to pojęcie intuicyjne i zwyczajowo w większym stopniu je „czujemy” niż rozumiemy. Ponieważ jednak może być przedmiotem sporu sądowego, lub zawieranej przez Ciebie umowy, warto zrozumieć go z bardziej konkretnej strony. Dziś odpowiemy na pytanie czym jest utwór.
Czym jest utwór?
Jak zasygnalizowaliśmy we wstępie utwór jest pojęciem wyjątkowo nieuchwytnym. Z jego określeniem wyraźny problem ma także ustawodawca. Funkcjonuje nawet pogląd, że nie powinniśmy w ogóle definiować utworu jako pojęcia ustawowego. Jego zwolennicy uważają, że to praktyka i nauka powinny wykształtować jego rozumienie, gdyż kilka lakonicznych zdań ustawy nie odda w pełni znaczenia tak abstrakcyjnego pojęcia.
Ostatecznie jednak ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiera już na samym początku definicję utworu. Zgodnie z nią przedmiotem prawa autorskiego – utworem – jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Jednym z najistotniejszych elementów definicji jest oryginalność utworu wywodząca się z indywidualności twórcy. Twój utwór musi być więc niepowtarzalny i oryginalny.
Ustawowy katalog utworów
Jak widzisz, definicja ta pozostawia nie jest do końca wyraźna i daje pewne pole do interpretacji. Dalej jednak ustawa wymienia katalog tego, co może być uznane za utwór. Jest on jednak otwarty – a więc jedynie przykładowy. Pozwala jednak na dopełnienie w pewnym stopniu wcześniejszej definicji.
Wymienia on utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi – literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe – utwory plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, urbanistyczne, muzyczne, słowno-muzyczne, sceniczne, choreograficzne, pantomimiczne oraz audiowizualne.
Jak widzisz katalog jest całkiem obszerny i rozbudowany. Czy jednak obejmuje wszystko – każdy efekt kreatywności? Stworzenie katalogu kompletnego przerasta nasze możliwości a w każdej próbie z łatwością odnajdziesz luki.
Utwór a dzieło
W praktyce często dochodzi do pomieszania pojęć „utworu” oraz „dzieła”. W języku potocznym używasz tych słów zapewne zamiennie. Język prawny jest jednak bardziej precyzyjny w związku z czym nie możemy uważać ich za synonimy. Dzieło jest efektem umowy o dzieło, opisanej w kodeksie cywilnym. W przeciwieństwie do utworu nie musi mieć zawsze charakteru oryginalnego.
Możesz zamówić u stolarza wykonanie krzesła podając mu dokładne parametry i zawrzeć z nim umowę o dzieło. Nie oznacza to jednak, że jej efekt zostanie objęty ochroną na gruncie prawa autorskiego. Dzieło takie jest efektem pracy rzemieślniczej – odtwórczej i pozbawionej pierwiastka kreatywności oraz nowości.
Oczywiście, dzieło może być jednocześnie utworem. Musi jednak posiadać jego cechy. Ochrona pochodząca z przepisów prawa autorskiego stanowi wtedy dodatkowy element dzieła. Nie stanowi jednak jego cechy podstawowej i niezbędnej.
Ustalenie utworu
W przytoczonej na początku definicji utworu pojawia się element „ustalenia utworu w jakiejkolwiek postaci”. Jest to fragment, który może sprawiać trudności interpretacyjne. Co więc powinieneś przez to rozumieć?
Utwór, jako przedmiot ochrony jest dobrem niematerialnym. Ochrona nie przysługuje więc jego nośnikom. Nie zmienia to jednak tego, że aby twój utwór uzyskał swój status musisz doprowadzić do jego ustalenia – a więc „pokazać go” światu. W praktyce oznacza to, że jako twórca musisz umożliwić innym osobom zapoznanie się z utworem. Ustalenie utworu nie musi mieć formy trwałej – może być to jednorazowy występ muzyka czy rysunek, który chwile potem zniszczysz.
Co istotne nie musisz definitywnie zakończyć procesu tworzenia, aby korzystać z ochrony. O ile doszło do ustalenia utworu, ochrona przysługuje bowiem także jego częściowej, nieukończonej postaci.
Utwór jako sposób wyrażania
Prawo autorskie chroni jedynie sposób wyrażenia utworu, czyli jego formę oraz treść. Ustawa nie obejmuje nią odkryć, idei, procedur, metod, zasad działania oraz koncepcji matematycznych. Są to wartości i podstawy, które nie mogą przysługiwać komuś jako prawo wyłączne i osobiste. Nie są to efekty kreatywności i indywidualizmu działania. Elementy te „tkwią” w otaczającej nas rzeczywistości i po prostu do pewnego momentu nikt ich z niej nie wyodrębnił albo nie odnalazł.
Z utworem wiążesz na pewno pojęcie twórcy lub twórców. To oni wyrażają swoją kreatywność i przenoszoną indywidualne cechy do świata rzeczywistego. O pojęciu twórcy napiszemy w kolejnym wpisie.
Jest mi niezmiernie miło, że trafiłeś na mojego bloga. Nazywam się Edyta Duchnowska i jestem radcą prawnym i prowadzę Kancelarię Radcy Prawnego Edyta Duchnowska. Jeżeli masz jakieś pytania to możesz do mnie napisać: edyta@duchnowska.pl albo zadzwonić 602378913.
Brak komentarzy